Jedną z najczęściej spotykanych form
prawnych korupcji jest tzw. sprzedajność urzędnicza uregulowana w art. 228
Kodeksu karnego (łapownictwo bierne). Zgodnie z tym przepisem kto, w związku z
pełnieniem funkcji publicznej przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej
obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Przedmiotem ochrony tego przepisu jest
zapewnienie prawidłowego i właściwego funkcjonowania instytucji publicznych i
samorządowych lub innych instytucji pełniących funkcje publiczne albo dysponujących
środkami publicznymi. Przestępstwo to ma charakter indywidualny, co oznacza, że
może być ono popełnione wyłącznie przez osobę pełniącą funkcję publiczną lub
zagranicznego funkcjonariusza publicznego. Pojęcie osoby pełniącej funkcję
publiczną zostało zdefiniowane w art. 115 § 19 Kodeksu karnego. Obejmuje ono
swoim zakresem funkcjonariusza publicznego, członka organu samorządowego, osobę
zatrudnioną w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi, a
także inną osobę, której uprawnienia i obowiązki w zakresie działalności
publicznej są określone lub uznane przez ustawę lub umowę międzynarodową.
Ustawodawca w omawianym przypadku
sankcjonuje przyjęcie przez osobę pełniąca funkcję publiczną korzyści
majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy. Korzyść majątkowa w tym przypadku
może być określona w postaci wartości ekonomicznej wyrażonej w pieniądzu; może
mieć ona również inną postać np. może ona przybrać formę rzeczy (pralka,
telewizor), wycieczki, czy też usługi gastronomicznej. Z kolei korzyścią
osobistą będzie korzyść niewymierna w pieniądzu np. awans zawodowy, czy tez
powołanie do określonego gremium. Obietnica korzyści może być zaś
wyartykułowana w różny sposób mogący powodować u odbiorcy wrażenie, że zostanie
ona w przyszłości spełniona (nie można będzie za obietnicę karalną potraktować
obietnic nierealnych lub niemożliwych do spełnienia).
Przyjęcie korzyści majątkowej w omawianym
przypadku może polegać na objęciu we władanie rzeczy lub przeniesieniu w innej
formie możliwości rozporządzania tą rzeczą; przyjęcie obietnicy korzyści
majątkowej jest zaś akceptacją przekazania korzyści o charakterze majątkowym w
przyszłości.
Przyjęciem korzyści osobistej jest z kolei
skorzystanie przez osobę pełniącą funkcję publiczną z oferowanych czynności.
Przyjęciem obietnicy korzyści osobistej będzie zaakceptowanie przyszłej
czynności np. wskazanego wyżej awansu.
Ze sprzedajnością mamy również do
czynienia wtedy, gdy osoba pełniąca funkcję publiczną uzależnia wykonanie
czynności służbowej od przyjęcia korzyści albo obietnicy albo jej żąda. Pod
pojęciem uzależnia wykonanie czynności służbowej należy rozumieć, że czynność
nie zostanie wykonana bez korzyści albo jej obietnicy, czy też bez nich
zostanie wykonana albo zostanie wykonana w określony sposób. Żądanie oznacza
domaganie się korzyści lub jej obietnicy.
Wskazać również należy, że przestępstwo
sprzedajności na charakter formalny, co oznacza, że do jego zaistnienia nie
jest konieczne podjęcie lub zaniechanie czynności służbowej przez osobę
pełniącą funkcję publiczną lub przeprowadzenie jej w określony sposób. W
doktrynie przyjmuje się, że przyjęcie korzyści w związku z pełnieniem funkcji
publicznej należy odnieść do rozważania, czy korzyść zostałaby udzielona gdyby
dana osoba takiej funkcji nie pełniła.
Ustawodawca w art. 228 Kodeksu karnego
przewidział sześć typów sprzedajności. Pierwszy z nich to omówiony powyżej typ
podstawowy, który polega na przyjęciu korzyści majątkowej lub osobistej albo
jej obietnicy (przykład: urzędnik państwowy przyjmuje 20 000 PLN za przyznanie
danemu podmiotowi prawa do przesyłania paliw gazowych bez stwarzania
jakichkolwiek problemów). Czym ten podlega karze pozbawienia wolności od 6
miesięcy do lat 8.
Kolejnym typem tego przestępstwa jest typ
uprzywilejowany (czyn mniejszej wagi); w przypadku mniejszej wagi czynu podstawowego
sprawca podlega karze grzywny, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia
wolności do lat 2 (przykład: w zamian za przyznanie prawa do prowadzenia
działalności gospodarczej w zakresie regulowanym przez państwo urzędnik
przyjmuje prezent o wartości 500 PLN).
Trzeci typ tego przestępstwa dotyczy
przyjęcia korzyści albo jej obietnicy w związku z naruszeniem przepisów prawa
powszechnie obowiązującego; kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej,
przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, za zachowanie
stanowiące naruszenie prawa podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat
10 (przykład: urzędnik państwowy przyjmuje 20 000 PLN za przyznanie danemu
podmiotowi prawa do przesyłania paliw gazowych bez stwarzania jakichkolwiek problemów,
przy czym przedsiębiorca nie posiada przykładowo infrastruktury niezbędnej do
świadczenia tego typu usług – warunek niezbędny do prowadzenia działalności w
tym zakresie).
Następny typ sprzedajności dotyczy uzależnienia
wykonania czynność służbowej od otrzymania korzyści bądź jej obietnicy albo
żądanie takiej korzyści; karze jak powyżej podlega ten, kto, w związku z
pełnieniem funkcji publicznej uzależnia wykonanie czynności służbowej od
otrzymania korzyści lub jej obietnicy albo korzyści żąda (przykład: urzędnik
państwowy żąda udzielenia korzyści majątkowej o wartości 20 000 PLN w
zamian za wydanie korzystnej dla przedsiębiorcy decyzji administracyjnej).
Piąty typ tego przestępstwa dotyczy czynu
polegającego na przyjęciu korzyści majątkowej o znacznej wartości lub jej
obietnicy; kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść
majątkową znacznej wartości albo jej obietnicę podlega karze pozbawienia
wolności od lat 2 do 12 (przykład: urzędnik państwowy przyjmuje korzyść
majątkową w wysokości 450 000 PLN za udzielenie koncesji na przesył paliw
gazowych),
Ostatni typ sprzedajności jest związany z przyjęciem
korzyści przez osoby pełniące funkcje publiczne w państwie obcym lub w
organizacji międzynarodowej: karom określonym w wyżej wskazanym pięciu typach
sprzedajności podlega odpowiednio ten kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej
w państwie obcym lub w organizacji międzynarodowej, przyjmuje korzyść majątkową
lub osobistą albo jej obietnicę lub takiej korzyści żąda, albo uzależnia
wykonanie czynności służbowej od jej otrzymania (przykład: polski członek
organizacji międzynarodowej, której Polska jej członkiem uzależnia
przygotowanie opinii korzystnej dla podmiotu gospodarczego od przyjęcia środków
pieniężnych w określonej wysokości).
Poniżej został zamieszczony wykres
przedstawiający istotę sprzedajności w rozumieniu art. 228 Kodeksu karnego.
